Τα παιδικά παραμύθια μιλούσαν για βασιλιάδες και βασίλισσες, για όμορφες κοπέλες και γενναίους πρίγκιπες, για κακούς λύκους και θαρραλέους κυνηγούς, για νεράιδες, τρομακτικά πλάσματα, κακές μάγισσες, μοχθηρές μητριές, νάνους, γίγαντες. Οι ιστορίες εκτυλίσσονταν σ’ έναν κόσμο φανταστικό, μαγικό, όπου κυρίαρχο ήταν το υπερφυσικό στοιχείο, αλλά παράλληλα θίγονταν ζητήματα άκρως ρεαλιστικά, διαχρονικά και πανανθρώπινα. Σ΄ αυτό τον μη πραγματικό κόσμο ο ήρωας καλούνταν να αντιμετωπίσει – όπως και στην πραγματική ζωή- εμπόδια και δυσκολίες, και να αγωνιστεί προκειμένου να ζήσει ευτυχισμένος…
Μέσω του παραμυθιού το παιδί μεταφέρεται σε ένα διαφορετικό κόσμο, στον οποίο «βιώνει» την ηθική σύγκρουση ανάμεσα στο καλό και το κακό, το επιτρεπτό και το απαγορευμένο, το θάρρος και τη δειλία, την εξυπνάδα και την εφευρετικότητα ενάντια στη δύναμη και την πανουργία. Μέσα σε αυτόν τον «αρχετυπικό» κόσμο το παιδί μπορεί να κάνει σκέψεις και να εκφράσει επιθυμίες και συναισθήματα που ίσως δεν είναι αποδεκτά στην πραγματικότητα.
Παράλληλα, όμως, το παραμύθι αντανακλά τους κυρίαρχους κοινωνικούς και ηθικούς κανόνες και αξίες και τις επικρατούσες αντιλήψεις και προσδοκίες για το τί σημαίνει να είναι κανείς άντρας ή γυναίκα, διαφορετικός, ξένος ή ανάπηρος ∙ πώς αναμένεται αυτοί να συμπεριφέρονται και τί ρόλους να παίζουν. Οι πράξεις και οι αντιδράσεις των χαρακτήρων των παραμυθιών διαμορφώνουν πρότυπα συμπεριφοράς, που ασκούν επίδραση στο παιδί.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι τα παραμύθια αποτελούν κατάλληλο πεδίο για να διερευνήσει κανείς τα στερεότυπα που επικρατούν σε διάφορες εποχές, πολιτισμούς και κοινωνίες. Πράγματι, το ζήτημα αυτό αποτέλεσε το αντικείμενο πολυάριθμων μελετών τα τελευταία πενήντα χρόνια. Υποστηρίχθηκε συγκεκριμένα, ότι η γυναίκα στο παραμύθι παρουσιάζεται να έχει πιο παθητική θέση και ρόλο συγκριτικά με τον άντρα. Ως θετικά χαρακτηριστικά της προβάλλονται κυρίως η καλοσύνη, η υπακοή, η ευαισθησία της ∙ είναι ευάλωτη, εύθραυστη και έχει ανάγκη έναν άντρα για να την προστατεύει. Ονειρεύεται να ερωτευθεί και να κάνει οικογένεια. Στοιχείο που την κάνει να ξεχωρίζει είναι η ομορφιά της, ενώ σπάνια γίνεται λόγος για τις πνευματικές της ικανότητες ή την ευφυΐα της. Οι δε μητριές εμφανίζονται να είναι φθονερές, πανούργες γυναίκες- συχνά και μάγισσες- που θέλουν το κακό της ηρωίδας- θετής τους κόρης.
Οι άντρες, αντίθετα, προβάλλονται κυρίως ως ανεξάρτητοι, έξυπνοι, δραστήριοι, δυναμικοί, θαρραλέοι, γενναίοι. Είναι η δική τους παρέμβαση που θα φέρει τη λύση του προβλήματος, είναι εκείνοι που θα σώσουν την κοπέλα που βρίσκεται σε κίνδυνο.
Τα άτομα με αναπηρία πολύ συχνά παρουσιάζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε προκαλούν την αποστροφή ή και το φόβο στα μικρά παιδιά. Η όψη τους είναι αποκρουστική, τρομακτική, και οι υπόλοιποι άνθρωποι δεν τα αποδέχονται, γι’ αυτό και εμφανίζονται να ζουν στο περιθώριο ή ακόμα και σε πλήρη απομόνωση, κάπου κλεισμένα ή φυλακισμένα.
Πολύς λόγος έχει γίνει και για τον τρόπο που προβάλλονται άγρια ζώα όπως ο λύκος, ο οποίος κατέχει σε πάρα πολλά παραμύθια το ρόλο του κακού, καλλιεργώντας έτσι τον υπέρμετρο φόβο.
Όλα τα παραπάνω αποτέλεσαν το αντικείμενο κριτικών που ασκήθηκαν στο παραμύθι, το οποίο μπορεί να έχει μυθοπλαστικό, φανταστικό χαρακτήρα, αυτό όμως δεν καταργεί την παιδαγωγική του λειτουργία και αξία.
Σ’ αυτό το πνεύμα, άρχισε να παρατηρείται μια διαφοροποίηση στο περιεχόμενο των παιδικών παραμυθιών. Τα τελευταία χρόνια έχουν γραφτεί πολλά παραμύθια ( ή έχουν ξαναγραφτεί με κάποια παραλλαγή τα κλασικά παραμύθια) που αναδεικνύουν τις αξίες της ισότητας, του σεβασμού, της αποδοχής, της προστασίας των ζώων και του περιβάλλοντος, βοηθώντας έτσι το παιδί να εξοικειωθεί με την έννοια της διαφορετικότητας, και να την «απενεχοποιήσει», πολλές φορές μάλιστα, απενεχοποιώντας ταυτόχρονα και τη δική του διαφορετικότητα. Οι ήρωες των σύγχρονων παραμυθιών απέχουν πολύ από τους γενναίους πρίγκιπες και τις όμορφες πριγκίπισσες. Από τη Σταχτοπούτα φτάσαμε στη Ντόρα τη μικρή εξερευνήτρια, κι από τα τρία γουρουνάκια και τον κακό λύκο στα τρία μικρά λυκάκια που κατάφεραν να συμφιλιωθούν με το Ρούνι το ύπουλο γουρούνι και να ζήσουν μαζί αρμονικά… και έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα…
——————————————————————————–
Nutri – Care
Λ. Αλεξάνδρας 192β – Αμπελόκηποι
Λ. Ιασωνίδου 54β – Ελληνικό
Αρθρογράφος: Χαρά-Ιφιγένεια Τόμπρα, Ψυχολόγος